Maladaptive daydreaming co to jest? Definicja i kluczowe cechy
Maladaptive daydreaming, określane również jako dezadaptacyjne marzycielstwo, to zjawisko charakteryzujące się nadmierną, kompulsywną aktywnością fantazjowania, która zaczyna znacząco zaburzać lub nawet zastępować codzienne interakcje międzyludzkie oraz ogólne funkcjonowanie w rzeczywistości. Choć marzenie na jawie samo w sobie jest naturalnym ludzkim procesem, w przypadku maladaptive daydreaming jego intensywność i charakter stają się problematyczne. Osoby doświadczające tego stanu często spędzają wiele godzin dziennie pogrążone w niezwykle złożonych i bardzo żywych fantazjach, które pochłaniają ich uwagę i energię, odciągając od obowiązków, pracy, nauki czy relacji z innymi. Zjawisko to, po raz pierwszy opisane przez profesora Eli Somera w 2002 roku, nie jest jeszcze oficjalnie uznaną diagnozą w głównych podręcznikach diagnostycznych, takich jak DSM-5 czy ICD-11, jednak jego wpływ na jakość życia jest znaczący. Badania sugerują, że wiele osób samodzielnie diagnozuje się jako „maladaptive daydreamers” (MDRS), odnajdując w tym opisie swoje własne doświadczenia i trudności.
Czym jest dezadaptacyjne marzycielstwo?
Dezadaptacyjne marzycielstwo to stan, w którym bogaty świat wewnętrznych fantazji staje się tak absorbujący, że zaczyna dominować nad życiem zewnętrznym. Osoby zmagające się z tym problemem tworzą rozbudowane, często wielowątkowe scenariusze, w których mogą odgrywać różne role, przeżywać alternatywne historie czy budować złożone relacje ze stworzonymi przez siebie postaciami. Kluczową cechą dezadaptacyjnego marzycielstwa jest kompulsywność – potrzeba fantazjowania staje się niemal nieodparta, a próby przerwania tej aktywności mogą wywoływać niepokój lub dyskomfort. Fantazje te są zazwyczaj bardzo wciągające i dostarczają silnych emocji, co sprawia, że stają się one formą ucieczki od trudów i wyzwań rzeczywistości. Choć same fantazje nie są zaraźliwe, a osoby z MD są świadome fikcyjności swoich wyobrażeń, ich nadmierne zaangażowanie może prowadzić do poważnych konsekwencji.
Kiedy marzenie na jawie utrudnia codzienne funkcjonowanie
Marzenie na jawie zaczyna utrudniać codzienne funkcjonowanie, gdy staje się nałogiem, który pochłania znaczną część dnia, kolidując z podstawowymi obowiązkami. Osoby doświadczające maladaptive daydreaming często mają trudności z koncentracją na zadaniach, co negatywnie wpływa na ich wyniki w pracy czy nauce. Może to prowadzić do obniżonej produktywności, zaniedbywania obowiązków domowych, a nawet problemów finansowych. Co więcej, nadmierne fantazjowanie często wiąże się z wycofaniem społecznym i izolacją. Osoby te mogą unikać rzeczywistych interakcji międzyludzkich, preferując świat wyobraźni, który wydaje się bezpieczniejszy i bardziej satysfakcjonujący. Zamiast szukać wsparcia u bliskich, osoby z wysokim poziomem MD często preferują unikanie stresu poprzez zanurzanie się w fantazjach. W efekcie, maladaptive daydreaming może prowadzić do ogólnego dystresu, poczucia osamotnienia i problemów w budowaniu zdrowych relacji. Warto zaznaczyć, że stan ten, mimo że może wywoływać silne emocje i angażować wyobraźnię, nie jest oznaką psychozy, ponieważ osoby z MD są w pełni świadome tego, że ich fantazje nie są rzeczywistością.
Przyczyny maladaptive daydreaming
Przyczyny maladaptive daydreaming nie są w pełni zrozumiałe i prawdopodobnie wynikają z kombinacji czynników, jednak badania wyraźnie wskazują na kluczową rolę psychologicznych mechanizmów obronnych i potrzeb emocjonalnych. Jedną z często badanych teorii jest związana z historią traumy, zwłaszcza tej doświadczonej w dzieciństwie. W takich przypadkach, nadmierne fantazjowanie może stanowić formę radzenia sobie z bólem psychicznym, próbę ucieczki od trudnych wspomnień lub mechanizm kompensacyjny, który pozwala na stworzenie bezpiecznego, kontrolowanego świata, w którym jednostka czuje się silniejsza i bardziej akceptowana. Stres i inne trudne doświadczenia życiowe również mogą stanowić potencjalne podłoże dla rozwoju tego zjawiska, oferując chwilowe ukojenie i odwrócenie uwagi od problemów.
Trauma i stres jako potencjalne podłoże
Trauma i chroniczny stres, szczególnie te doświadczone w okresie dzieciństwa, są często wskazywane jako istotne czynniki ryzyka w rozwoju maladaptive daydreaming. W odpowiedzi na trudne lub traumatyczne wydarzenia, umysł może wykształcić mechanizm obronny w postaci intensywnego fantazjowania. Pozwala to na stworzenie alternatywnej rzeczywistości, która jest wolna od bólu, zagrożeń i poczucia bezradności towarzyszących traumie. Fantazje mogą być sposobem na unikanie bólu psychicznego, rekompensowanie braków emocjonalnych lub realizowanie potrzeb, które nie mogły zostać zaspokojone w rzeczywistości. Osoby, które doświadczyły zaniedbania, przemocy czy innych form traumy, mogą używać marzeń na jawie jako formy terapii samopomocowej, choć paradoksalnie, może to prowadzić do pogłębiania izolacji i dalszego oddalania się od zdrowych form radzenia sobie. Badania wskazują również na związek między MD a nietolerancją frustracji i potrzebą natychmiastowej gratyfikacji, co może być konsekwencją wczesnych doświadczeń braku bezpieczeństwa i przewidywalności.
Związek z ADHD i innymi zaburzeniami
Istnieje zauważalny związek między maladaptive daydreaming a ADHD (zespołem nadpobudliwości psychoruchowej) oraz innymi zaburzeniami psychicznymi. Badania sugerują, że maladaptive daydreaming może być powiązane z deficytami uwagi i impulsywnością, cechami często występującymi u osób z ADHD. Podobnie jak w przypadku ADHD, osoby z MD mogą mieć trudności z utrzymaniem koncentracji na zadaniach, łatwo się rozpraszają i odczuwają silną potrzebę stymulacji, którą zapewniają im złożone fantazje. Ponadto, maladaptive daydreaming może być objawem lub elementem współistniejącym z innymi zaburzeniami, takimi jak lęk, depresja, zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (OCD) czy zaburzenia dysocjacyjne. Zjawisko to może być również klasyfikowane jako rodzaj uzależnienia behawioralnego, podobnie jak kompulsywne korzystanie z internetu czy gier. W kontekście psychologii, zrozumienie tych powiązań jest kluczowe dla właściwej diagnozy i zaproponowania skutecznych metod terapeutycznych, które uwzględnią złożoność problemu.
Objawy nieadaptacyjnego marzenia na jawie
Objawy nieadaptacyjnego marzenia na jawie są zazwyczaj bardzo charakterystyczne i skupiają się wokół intensywności oraz kompulsywności fantazjowania. Osoby doświadczające tego stanu charakteryzują się niezwykle żywymi i wciągającymi fantazjami, które mogą trwać godzinami, a nawet dniami, pochłaniając większość ich czasu i energii. Te wyobrażone światy są często bardzo szczegółowe, z bogatą fabułą, złożonymi postaciami i intensywnymi emocjami, które odzwierciedlają lub kompensują potrzeby i pragnienia osoby fantazjującej. Kompulsywność przejawia się w trudnościach z przerwaniem tej aktywności, nawet gdy osoba zdaje sobie sprawę z jej negatywnych konsekwencji.
Żywe fantazje i kompulsywne fantazjowanie
Żywe fantazje i kompulsywne fantazjowanie stanowią rdzeń maladaptive daydreaming. Osoby z tym zjawiskiem spędzają ogromną ilość czasu, często wiele godzin dziennie, zanurzone w złożonych i dynamicznych światach wyobraźni. Te fantazje są zazwyczaj bardzo realistyczne, angażujące wszystkie zmysły i dostarczające intensywnych doznań emocjonalnych, od radości i ekscytacji po smutek czy gniew. Kompulsywność oznacza, że fantazjowanie staje się niemalże przymusem – osoba czuje silną potrzebę powracania do swoich wyobrażonych światów, a próby przerwania tej aktywności mogą prowadzić do uczucia niepokoju, frustracji lub rozdrażnienia. Często towarzyszy temu również potrzeba powtarzania pewnych wątków czy dialogów w fantazjach, a także wykorzystywanie bodźców zewnętrznych, takich jak muzyka, ruchy ciała czy powtarzalne czynności, które pomagają wejść w stan fantazjowania i utrzymać go.
Trudności w odłączeniu się od wyobraźni
Jednym z kluczowych objawów maladaptive daydreaming są znaczące trudności w odłączeniu się od wyobraźni, nawet gdy sytuacja tego wymaga. Osoby z tym zjawiskiem mogą mieć problem z powrotem do rzeczywistości po długiej sesji fantazjowania. Nawet jeśli zdają sobie sprawę z konsekwencji, takich jak zaniedbywanie obowiązków, problemy w relacjach czy pogorszenie samopoczucia, odcięcie się od wciągającego świata wyobrażeń jest niezwykle trudne. Może to prowadzić do poczucia winy, wstydu i frustracji. Trudności w odłączeniu się od wyobraźni sprawiają, że maladaptive daydreaming może być mylone z innymi stanami, ale kluczowa różnica polega na tym, że osoby z MD zachowują świadomość fikcyjności swoich fantazji, w przeciwieństwie do osób doświadczających psychozy. Ta niezdolność do „wyłączenia” fantazji znacząco wpływa na codzienne funkcjonowanie, utrudniając powrót do obowiązków i realnych interakcji.
Leczenie i radzenie sobie z maladaptive daydreaming
Choć maladaptive daydreaming nie ma jeszcze oficjalnie uznanej diagnozy, istnieją metody leczenia i strategie radzenia sobie, które mogą znacząco poprawić jakość życia osób doświadczających tego zjawiska. Skupiają się one na zrozumieniu przyczyn, redukcji kompulsywności fantazjowania oraz rozwijaniu zdrowszych mechanizmów radzenia sobie z trudnościami w rzeczywistości. Kluczowe jest podejście terapeutyczne, które pomoże osobie z MD odzyskać kontrolę nad swoim życiem i zminimalizować negatywne skutki nadmiernego fantazjowania.
Terapia poznawczo-behawioralna i inne metody
Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) jest jedną z najczęściej rekomendowanych form pomocy w leczeniu maladaptive daydreaming. CBT pomaga zidentyfikować negatywne wzorce myślenia i zachowania związane z nadmiernym fantazjowaniem, a następnie zastąpić je bardziej adaptacyjnymi strategiami. W ramach terapii, osoby uczą się rozpoznawać wyzwalacze kompulsywnego fantazjowania, rozwijać techniki kontroli impulsów oraz budować umiejętności radzenia sobie ze stresem i emocjami w sposób konstruktywny. Inne metody terapeutyczne, takie jak terapia akceptacji i zaangażowania (ACT) czy techniki mindfulness, również mogą być bardzo pomocne. ACT pomaga zaakceptować trudne myśli i uczucia, jednocześnie angażując się w działania zgodne z własnymi wartościami, podczas gdy mindfulness uczy świadomego przeżywania chwili obecnej bez oceniania. W niektórych przypadkach, gdy MD współistnieje z innymi zaburzeniami, takimi jak ADHD czy depresja, leczenie farmakologiczne może być również rozważane jako element szerszego planu terapeutycznego.
Pomocne strategie w codziennym funkcjonowaniu
Oprócz profesjonalnej terapii, istnieje wiele pomocnych strategii, które osoby z maladaptive daydreaming mogą wdrożyć w codziennym funkcjonowaniu, aby lepiej radzić sobie ze swoimi tendencjami. Kluczowe jest stopniowe ograniczanie czasu poświęcanego na fantazjowanie i zastępowanie go aktywnościami angażującymi w rzeczywistości. Może to oznaczać ustalanie realistycznych celów i harmonogramów dnia, świadome planowanie przerw od fantazjowania oraz szukanie zdrowych sposobów na radzenie sobie ze stresem i nudą, takich jak aktywność fizyczna, hobby, czy rozmowy z bliskimi. Ważne jest również budowanie sieci wsparcia społecznego – nawiązywanie i pielęgnowanie relacji z ludźmi, którzy mogą zaoferować zrozumienie i wsparcie. Osoby z MD mogą również skorzystać z technik, które pomagają „uziemić” się w teraźniejszości, takich jak skupianie uwagi na bodźcach zmysłowych, praktykowanie uważności czy angażowanie się w czynności wymagające precyzji i koncentracji. Warto pamiętać, że radzenie sobie z maladaptive daydreaming jest procesem, który wymaga cierpliwości i wytrwałości, ale z odpowiednim wsparciem i strategiami, możliwe jest odzyskanie kontroli nad swoim życiem i poprawa jego jakości.
Dodaj komentarz